Bu hafta yeni nesil merkeziyetsiz borsalardan (CLOB) ve birkaç Hyperliquid beta projesinden bahsedeceğim. Öncesinde hızlı hızlı önemli metriklere bakalım ve ardından CLOB tarafına geçelim.
Global likidite
Global likidite 2025 nisan ayının sonunda 178 trilyon dolarda tepe yaptıktan sonra biraz düşüş gösterip 176 trilyon dolarda yataya bağladı ve tekrar artacak gibi görünüyor. Bu durum bize bir yükseliş penceresinin açık olduğunu gösteriyor.
Bitcoin risk metriği
Bitcoin risk metriği 54 seviyesinde. Makro gelişmelere, şirketlerin alımlarına, likidite ve onchain verilerine bakınca Bitcoin fiyatının yükseleceğine dair işaretler mevcut. Umarım başka bir makro sürpriz daha yaşamadığımız bir dönem geçirip yeni tepeler görebiliriz.
Ethereum risk metriği
Ethereum risk metriği 22 seviyesinde. Teknik olarak fiyat 2650 ve 2800 dolar bölgelerini geçebilirse pozitif hareket hızlanarak devam edebilir. Stablecoin’ler, ETF para girişleri ve makro haberlerin Ethereum için pozitife dönmesi dirençlerin aşılabileceğine dair beklentileri güçlendiriyor.
AMM’den CLOB’a: DeFi altyapısında evrim
Otomatik piyasa yapıcı (AMM)
Merkeziyetsiz finans (DeFi) dünyasında işlem altyapısı olarak büyük ölçüde AMM (Automated Market Maker – Otomatik Piyasa Yapıcı) modelleri kullanılıyor. Bu modeller, merkeziyetsizliği koruyarak kullanıcıların alım-satım işlemleri yapabilmesini mümkün kılan bir inovasyon sayesinde ortaya çıktı. Örnek olarak Uniswap, Pancakeswap, Raydium gibi projeleri sayabiliriz.
AMM’lerde kullanıcılar likidite havuzlarına varlıklarını ekler. Fiyatlar ise bu havuzlardaki varlıkların oranlarına göre belirlenir (x * y = k). Herhangi bir karşı taraf aramaya gerek olmadan işlemler otomatik olarak gerçekleştirilir. Bu yapı, blokzincirlerin sınırlı kapasiteye sahip olduğu dönemlerde DeFi’nin gelişmesini sağlayan ideal bir çözümdü. Emir eşleşmesine veya merkezi bir aracıya gerek duyulmadan sadece algoritma ile işlem yapılması sağlanıyordu.
Merkezi emir defteri (CLOB)
Zamanla altyapının gelişmesiyle daha gelişmiş ve detaylı işlem sistemleri uygulanabilir hale geldi. Artık bu noktada CLOB modellerinin öne çıktığını görüyoruz. Son dönemdeki performansından ötürü Hyperliquid’i örnek verebiliriz.
CLOB sistemi kullanıcıların belirli fiyat ve miktarlarda alım ya da satım emirleri verebildiği ve bu emirlerin sistem tarafından eşleştirildiği daha profesyonel bir yaklaşım. Bu yapı geleneksel finans piyasalardaki veya merkezi kripto para borsalarındaki emir defteri mantığını blokzincire taşır. Her emir girişi, iptali veya güncellemesi zincir üzerinde birer işlem olarak gerçekleşir. Bu nedenle CLOB’ların sağlıklı çalışabilmesi için yüksek işlem hacmini kaldırabilecek, hızlı kesinlik (finality) sunan ve düşük gecikmeli blokzincirlere ihtiyaç var.
CLOB’ların avantajları
Geçmişte bu tür sistemler, blokzincirlerin teknik sınırlamaları nedeniyle uygulanamaz durumdaydı. Ancak bugün, yüksek performanslı zincirler sayesinde CLOB yapıları pratikte kullanılabilir hâle geldi. Şimdi CLOB’ların avantajlarından bahsederek devam edelim.
- Tam olarak istediğiniz emri girebilirsiniz.
- Price discovery (fiyat arama) daha iyi çalışır.
- Limit emir, stop loss, zaman ağırlıklı emir gibi farklı emirler verebilirsiniz.
- Slipaja uğramazsınız.
- Sağlanan likidite daha verimli çalışır.
CLOB altyapısı nasıl hazır hâle geldi?
Ölçeklenebilirlik, merkeziyetsizlik, güvenlik blokzincir adına en önemli kavramlar. Son yıllarda katman-2 projeleriyle güvenlik (settlement) Ethereum ile sağlanırken işlemler daha hızlı bloklara taşındı (örneğin Arbitrum, Base). Python, Rust ve Move yazılım dilleriyle (örneğin Hyperliquid, Solana, Sui) daha ucuz işlemler ve daha hızlı finalite (blokların onaylanması) sağlandı.
Ethereum ekosisteminde EIP-4844 ile, modüler tarafta EigenDA, Celestia, Avail ile verinin erişilebilirliği daha ucuzladı. ZK (sıfır bilgi) kanıtlayıcı Succinct, RISC Zero gibi projeler sayesinde adil ve güvenli işlemler yapılabilir hâle geldi. Tüm bunlar DeFi dünyasında CLOB’ların önünü açmış oldu.
Bu altyapı projeleri, CLOB projeleri kullanıcı sayılarını artırdığı müddetçe süreçten kârlı çıkabilirler. Bu nedenle hangi projelerin öne çıkacağını takip etmeliyiz. Altyapıdan projelerinden yeterince bahsettiğimize göre şimdi projelere ve fırsatlara geçebiliriz.
Projeler ve fırsatlar
- Hyperliquid 2. sezon airdrop yaparsa çok kârlı olabilir. Bu yönde yoğun bir beklenti var. Bu nedenle birçok kullanıcı HyperLend, Felix, HypurrFi, Hyperbeat gibi projeler üzerinde likidite ekliyor veya işlem hacmini büyütüyor.
- dYdX appchain olarak anılan bir katman-1 projesi. İşlemleri validatörler (onaylayıcılar) eşliyor ve 1 saniye finalite ile, saniye başına 2 bin işlem geçirebiliyorlar. 20x kaldıraç kullanılabiliyor. MegaVault isimli bir lending (havuz) sistemiyle derin likidite sağlanıyor.
- Monad paralel işlem gerçekleştirmeyi sağlayan bir katman 1 EVM projesi. Paralel EVM detaylarına girmeden CLOB özelliklerine dair bilgi paylaşayım: 0,5 saniye blok süresi, 1 saniye finalite ve saniye başına 10 bin işlem kapasitesi sağlıyor. Ekosistemde öne çıkan projeler: Kuru, Perpl (özellikle Kuru).
- Rise bir Ethereum katman-2 projesi. 1 milisaniye blok süresi, 5-10 milisaniye gecikmeli işlem onayı ve saniye başına 50 bin işlem kapasitesi sunuyor. En hızlı EVM projesi olarak alım-satım odaklı bir katman 2 olmayı hedefliyorlar.
- MegaETH yine bir Ethereum katman-2 projesi. 5-10 milisaniye blok süresi, 50 milisaniye gecikmeli işlem onayı ve saniye başına 20 bin işlem kapasitesi ile gelecek vadediyor. Ayrıca ekosistemde Avon (lending: likidite odaklı), Valhalla, GTE (AMM + CLOB gibi çalışıyor) gibi projeler oldukça fazla konuşulmaya başladı.
- Aevo, Lighter gibi katman-2 projeleri de sık sık konuşuluyor. Özellikle Lighter hakkında 5 milisaniye gecikmeli işlem onayı, 1 saniye başına 10 bin işlem kapasitesi, zkSNARK ile işlem onayı sağlaması sayesinde büyük beklentiler var.
- Sui ekosisteminde DeepBook, Solana ekosisteminde Drift, Zeta ve özellikle Bullet gibi projeler öne çıkıyor.
Projelerin sayısını artırabilirim. Ancak önemli olan sistemin nasıl çalıştığını anlamak ve fırsatların hangi hikâye ile geleceğini tespit etmek. Eğer CLOB projeleri gerçekten trend olacaksa şu an erkenciyiz diyebiliriz. Bundan sonrası projeleri araştırıp, birbiriyle kıyaslayıp paramızı ve zamanımızı nereye ayıracağımıza karar vermeye kalıyor.
Bir örnek: Birkaç gün önce Messari analistleri ile globaldeki hesaplar AMM ve CLOB hakkında tartışırken Messari analisti (DeFi Monk) Solana’daki Zeta’dan bahsedince fiyatı birkaç saat içerisinde 4-5x yaptı. Bu durum insanların bu trendi takip ettiğini gösteriyor.
CLOB projeleri için kıyaslamalı tablolar hazırlayıp paylaşacağım. Ancak bu haftalık giriş yapmamız yeterli. Sizden ricam önümüzdeki haftaya kadar bu konuya dair (AMM, CLOB) okumalar yapmanız ve videolar izlemeniz.
Örnek olarak Hyperliquid 15 milyar dolar değerindeyken, DeepBook neden 350 milyon dolar, dYdX neden 420 milyon dolar, Drift neden 150 milyon dolar veya Zeta neden 35 milyon dolar değerinde gibi kıyaslamalara kafa yorabilirsiniz (neyi doğru/yanlış yapıyorlar veya hangisi pahalı/ucuz kalmış).
Eğer bahsetmemi istediğiniz projeler olursa veya sizin radarınızda olan CLOB projeleri varsa (nedenleri ve metrikleriyle birlikte) yorumlarda paylaşmanızı rica ederim. Böylece haftaya kıyaslamalı bir analizle öne çıkanları birlikte tespit edebiliriz.
